Het CBS geeft aan dat daarbij twee belangrijke aanpassingen zijn ten opzichte van de eerder door hen gehanteerde indeling:

1. In de nieuwe indeling is het geboorteland van de persoon meer bepalend dan de geboortelanden van de ouders
2. In plaats van de indeling westers/niet-westers is de nieuwe indeling gebaseerd op werelddelen en veelvoorkomende immigratielanden.

Aanpassing bepaling en categorieën herkomstland

De bepaling van het herkomstland van personen gebeurt net als voorheen op basis van het geboorteland van de persoon en van beide ouders. In de nieuwe indeling zijn er echter twee veranderingen ten opzichte van de vorige situatie:

• de bepaling van het herkomstland van personen die in het buitenland zijn geboren en van wie beide ouders in Nederland zijn geboren;
• de categorieën en termen die het CBS onderscheidt.

Nieuwe bepaling herkomstland

Tot nu toe behoorden personen die in het buitenland waren geboren, maar van wie beide ouders in Nederland waren geboren tot de groep zonder migratieachtergrond. Dat verandert: de herkomst van deze personen wordt bepaald door het land waarin zij zijn geboren. Het gaat in Amsterdam om ongeveer 8.000 personen die geen migratieachtergrond hadden volgens de oude indeling, en nu wel een migratieachtergrond hebben. Deze werkwijze wordt door het CBS zelf als volgt uitgelegd:

"De herkomst van mensen die in het buitenland zijn geboren wordt bepaald door hun eigen geboorteland. Bij mensen die in Nederland geboren zijn, wordt de herkomst bepaald door het geboorteland van de ouders. Wanneer beide ouders in het buitenland zijn geboren, is het geboorteland van de moeder leidend in het bepalen van de herkomst. De geboortegegevens van de moeder zijn vaker bekend dan die van de vader. Wanneer de moeder in Nederland is geboren of het geboorteland van de moeder onbekend is, dan wordt het geboorteland van de vader gebruikt. Deze manier van bepalen van herkomst op basis van geboorteland van de ouders werd ook in de oude indeling gebruikt."

O&S neemt deze nieuwe bepaling van herkomstland vanaf nu over in de statistiek en in enquêtes. Het gaat om een relatief kleine groep en we verwachten daarom geen grote verschuivingen in de cijfers. Om een mogelijke trendbreuk toch te voorkomen kan (het is een optie, geen verplichting) bij het gebruik van registratiecijfers met terugwerkende kracht de nieuwe bepaling van het herkomstland worden toegepast. Bij enquêtegegevens is dat met terugwerkende kracht niet mogelijk, maar gelet op de kleine aantallen verwachten we op dit punt geen problemen.

Nieuwe categorieën en termen

De categorieën die het CBS onderscheidt in de nieuwe indeling naar herkomstgroepen veranderen, net als de termen die hiervoor gebruikt worden. Dit laat het volgende schema van het CBS zien. Nieuw is dat structureler aandacht is voor het verschil tussen 1e en 2e generatie van migratie, en het onderscheid tussen mensen met een migratieachtergrond naar het aantal ouders dat in het buitenland is geboren.

O&S kan zich goed vinden in het structureler onderscheid maken naar generatie van migratie en geboorteland van de ouders van de personen met een migratieachtergrond. Het zal echter niet altijd mogelijk zijn om dit onderscheid te maken. Per onderzoek en databron zal moeten worden bekeken of al deze groepen onderscheiden kunnen en moeten worden.

O&S zal daarentegen sommige van de geïntroduceerde termen niet overnemen:

• ‘Nederlandse herkomst’: onder deze groep vallen alleen mensen die in Nederland zijn geboren met twee ouders die ook in Nederland zijn geboren. Wij vinden dat het gebruik van deze term uitsluitend werkt en hebben een voorkeur voor het gebruik van de termen ‘geen/ zonder migratieachtergrond’. Deze termen gebruiken we nu ook al.
• ‘kind van migrant’: wij vinden dit geen gepaste term voor volwassen personen. Onze voorkeur gaat naar het gebruik van ‘tweede generatie migrant’ of ‘geboren in Nederland met minstens een ouder die in het buitenland is geboren’.
• CBS kiest ervoor om de term ‘migratieachtergrond’ niet meer te gebruiken. Het is niet duidelijk waarom. Wij hebben geen bezwaar tegen het gebruik van deze term en passen deze ook al toe.

Categorieën van herkomstlanden

De nieuwe indeling naar herkomstlanden van het CBS is gebaseerd op werelddelen. Daarmee zegt het CBS te kiezen voor een indeling die ‘zo neutraal mogelijk, begrijpelijk en zo veel mogelijk tijdbestendig’ is.

De nieuwe indeling bestaat uit vier niveaus, van weinig naar veel verschillende categorieën:

• niveau 1: driedeling Nederland, Europa en buiten Europa
• niveau 2: verdeling in acht groepen (buiten Europa uitgesplitst in zes groepen)
• niveau 3: verdeling in tien groepen (buiten Europa uitgesplitst in acht groepen)
• niveau 4: alle afzonderlijke landen.

Niveaus 1, 2 en 3 zijn weergegeven in figuur 2.

De driedeling Nederland/ Europa/ buiten Europa zal in sommige situaties bruikbaar zijn en is beschikbaar, maar vinden we in veel gevallen niet relevant. Wij geven de voorkeur aan de indeling naar generatie van migratie (eerste generatie, tweede generatie en zonder migratieachtergrond) als standaard driedeling.

Deze indeling kan naar gelang de onderzoeksvraag worden aangevuld: dan wordt de groep tweede generatie gesplitst in een groep met twee ouders die in het buitenland zijn geboren en een groep met één ouder die in het buitenland is geboren.

Niveaus 2 en 3 zijn niet het meest relevant voor de Amsterdamse context. Wij introduceren een mengvorm van deze indelingen, in acht groepen: Nederland, Europa (excl. NL), Turkije, Marokko, Suriname, overig Afrika, overig Azië, overig Amerika en Oceanië. Deze vervangt de standaard indeling in zeven groepen (als variabele ‘etnicbs7’) bij statistiek en grote enquêtes.

Het kan zinvol zijn om verdere verdelingen te maken die hier niet worden gemaakt. Zoals het onderscheid tussen EU-landen en niet EU-landen binnen Europa. Mensen afkomstig uit deze landen hebben een andere juridische positie in Nederland. Daarbij kan het ook nog eens relevant zijn in sommige onderzoeken om West-EU en Oost-EU te onderscheiden. Hiervoor heeft O&S al een beschikbaar koppelbestand.

Voor enquêtes is de indeling in acht groepen vaak niet werkbaar. Dan wordt in principe de driedeling naar generatie van migratie gebruikt. Als behoefte aan groepen naar herkomstlanden kan de indeling in acht groepen worden teruggebracht tot zes groepen: geen migratieachtergrond/ Europa/ Turkije/ Marokko/ Suriname/ overig.

Belangrijk blijft om per onderzoek, naar gelang de onderzoeksvraag en de beschikbare data, na te gaan welke indeling het meest relevant is. Soms zal migratieachtergrond minder relevant zijn dan geboorteland (oftewel generatie van migratie). Of wil je de groep afkomstig uit de Nederlandse Cariben juist wel specifiek onderzoeken. Team diversiteit kan hier advies bij geven.