Artsen en laboratoria moeten bepaalde infectieziekten melden. Tussen 1966 en 1997 houdt Onderzoek en Statistiek deze meldingen bij. Maar in de loop van de tijd verandert wel welke ziekten meldingsplichtig zijn.

Vaccinatie

Twintig besmettelijke ziekten zijn tussen 1966 en 1997 altijd meldingsplichtig. Van die ziekten kunnen we dus over een lange periode zien wanneer er bijvoorbeeld uitbraken zijn. Sommige ziekten worden nul keer gemeld in de stad, zoals de pest en hondsdolheid. Andere ziekten, zoals cholera, difterie en polio, komen heel af een toe een keer voor. In de figuur hieronder zie je het aantal gemelde besmettingen van de negen ziekten die het meest voorkomen.

Wat meteen opvalt, zijn de vele en hoge rode pieken. Tot en met begin jaren tachtig zijn er nog vaak uitbraken van rodehond in Amsterdam en in heel Nederland. Vanaf 1974 krijgen meisjes de rodehondvaccinatie aangeboden via het rijksvaccinatieprogramma. En vanaf 1987 alle kinderen. In Amsterdam nemen de besmettingen vanaf dan ook af. Vanaf eind jaren tachtig zijn er nauwelijks nog mensen die de ziekte krijgen. Landelijk is er in 2004 en 2005 wel weer een rodehond-epidemie. Er zijn dan vooral uitbraken in gebieden waar de vaccinatiegraad laag is.

Lepra

Zo zijn er meer interessante ontwikkelingen uit de besmettingscijfers af te lezen. Als we iets verder inzoomen, zien we dat lepra een ziekte is die weinig voorkomt. De ziekte wordt al eeuwen niet meer in ons land verspreid. Mensen in Nederland die nu lepra hebben, hebben de ziekte eigenlijk altijd opgelopen in het buitenland.

Vanaf halverwege de jaren zeventig tot begin jaren tachtig komt lepra in Amsterdam vaker voor, met een piek in 1980 van 23 gevallen. Volgens de Leprastichting nam het aantal lepragevallen toe in de periodes dat veel immigranten naar Nederland kwamen, zoals in de jaren zeventig. Dat kan ook de piek in het aantal Amsterdamse gevallen in die tijd verklaren. Sinds 1999 is lepra geen meldingsplichtige ziekte meer. Naar schatting krijgen jaarlijks nog zo’n vijf tot tien mensen in het hele land de diagnose lepra volgens het RIVM.

Condooms

In dezelfde periode neemt ook het aantal meldingen van hepatitis B toe. Sinds begin jaren zeventig komen nieuwe tests en screeningsmogelijkheden beschikbaar. Vanaf dan test de bloedbank ook al het transfusiebloed op hepatitis B. Zo komen er meer besmettingen aan het daglicht. Nog opvallender is de scherpe afname van het aantal besmettingen na 1985. Hoe dat komt? Daar komen we zo op terug.

Tussen 1981 en 1997 is de lijst van meldingsplichtige ziekten niet veranderd. Als we de meldingen van al die ziekten bij elkaar optellen valt er meteen iets op: het totaal aantal besmettingen neemt in de jaren tachtig heel hard af.

Dat heeft te maken met een aantal infectieziekten die in die periode snel minder vaak voorkomen. Zo daalt het aantal besmettingen met rodehond door het eerdergenoemde vaccin. Ook neemt het aantal voedselvergiftigingen af. Maar deze spectaculaire daling komt vooral door de afname van gonorroe en syfilis.

Deze twee ziekten en hepatitis B hebben gemeen dat het soa’s zijn. En er is een belangrijke oorzaak dat juist deze ziekten zoveel minder voorkwamen in de loop van de jaren tachtig. Begin van dat decennium kreeg de wereld te maken met een nieuwe seksueel overdraagbare ziekte: aids. Door de angst voor deze gevaarlijke ziekte, gingen inwoners veel vaker condooms gebruiken. Zo nam ook het aantal besmettingen van andere soa’s af.

Tegenwoordig houdt Onderzoek en Statistiek de meldingen van infectieziekten niet meer bij. Maar artsen zijn nog steeds verplicht meldingsplichtige ziekten door te geven aan de GGD. Die cijfers laten bijvoorbeeld de landelijke opkomst en grote uitbraak van corona vanaf 2020 zien.

De lijst met meldingsplichtige ziekten blijft veranderen. De laatste ziekte die is toegevoegd is mpox, op 22 mei 2022. Een eventuele besmetting met de nieuwe variant van mpox staat daardoor snel landelijk op de radar. Zo kunnen toekomstige uitbraken worden voorkomen en ingedamd.