Vanuit de directie Openbare Orde en Veiligheid (OOV) en het programma Radicalisering en Extremisme (R&E) van de gemeente Amsterdam is behoefte aan zicht op spanningen, radicalisering en extremisme in de stad. Daarnaast wil het programma R&E weten welke ondersteuningsbehoeften professionals hebben. Aan Onderzoek en Statistiek (O&S) is gevraagd om onderzoek uit te voeren onder Amsterdamse professionals die direct in contact staan met Amsterdammers en daardoor binnen hun werk signalen van radicalisering tegen kunnen komen. Hiervoor hebben 109 Amsterdamse professionals een online vragenlijst ingevuld, werkend binnen de politie, stadsdelen, onderwijs, jeugd, sport, welzijn, werk, participatie en inkomen en zorg. Dit onderzoek is een herhaling van het onderzoek uitgevoerd in 2021.

Wantrouwen en spanningen

Verschillende factoren rondom identiteit en verbinding kunnen in combinatie met elkaar een voedingsbodem voor radicalisering en extremisme vormen. Dit betekent echter niet dat deze ook leiden tot radicalisering of extremisme. Het merendeel van de professionals ziet problematiek rond identiteit en verbinding met de samenleving bij Amsterdammers waarmee zij werken, zoals ervaren achterstelling, het ontbreken van een sociaal netwerk of problemen met de identiteitsontwikkeling. Professionals hebben het meest te maken met Amsterdammers die Nederlandse instituties of de overheid wantrouwen: 82 procent van de professionals kwam dit de afgelopen twee jaar soms of vaak tegen in hun werk.

Verschillen in leefstijlen, opvattingen en culturen kunnen leiden tot spanningen. Spanningen hoeven geen probleem te zijn, maar geven wel de context aan waar professionals in werken. Bij alle vormen van spanningen tussen groepen Amsterdammers geeft meer dan de helft van de professionals aan dit soms of vaak te zien. Spanningen tussen Amsterdammers met verschillende etnische of culturele achtergronden worden het meest gezien door professionals (76 procent soms/vaak). In vergelijking met 2021 geeft een groter aandeel van de professionals in 2023 aan binnen hun werk spanningen tussen verschillende groepen Amsterdammers tegen te komen.

Legitimatie van geweld

De minder vergaande indicatoren voor radicalisering – wij-zij denken, intolerant zijn over andere opvattingen, zich bedreigd voelen door andere groepen en complotdenken – zien professionals regelmatig in hun werk. Deze indicatoren kunnen echter ook voorkomen bij mensen die niet radicaliseren. Het aandeel professionals dat binnen hun werk soms of vaak te maken had met Amsterdammers die geweld of extreme, ondemocratische middelen legitimeren om een bepaald doel of ideaal te behalen is in vergelijking met 2021 bijna verdubbeld: van 11 procent in 2021 naar 20 procent in 2023. Deze Amsterdammers zijn al in sterke mate geradicaliseerd. De professionals die dit zien, geven aan voornamelijk links-extremisme, rechts-extremisme, extremisme vanuit complotdenken en anti-overheidsextremisme tegen te komen.

Extremisme vanuit complotdenken

Ruim de helft van de professionals (56 procent) kwam in de afgelopen twee jaar een of meer vormen van extremisme (of vermoedens daarvan) tegen, in 2021 was dit 48 procent. Extremisme vanuit complotdenken wordt het vaakst gezien (35 procent). Verder zag bijna een derde van de professionals islamitisch extremisme, anti-overheidsextremisme en rechts-extremisme. Deze vormen van extremisme werden door een groter aandeel professionals gezien dan in 2021. Ook links-extremisme, milieu- of dierenrechtenextremisme en extremisme vanuit antisemitisme werden de afgelopen twee jaar door meer professionals gezien. Professionals maken zich vanuit hun werk het meeste zorgen om anti-overheidsextremisme en extremisme vanuit complotdenken.

Minderheid voelt zich voldoende ondersteund

De meeste professionals weten waar ze terechtkunnen bij zorgen om (beginnende) radicalisering en voelen zich goed in staat om (beginnende) radicalisering te signaleren bij de doelgroep waarmee zij werken. Tegelijkertijd voelt bijna de helft van de Amsterdamse professionals zich niet voldoende ondersteund in het omgaan met radicalisering of twijfelt hierover.

Het Steunpunt Radicalisering van de gemeente Amsterdam is er om professionals te adviseren bij zorgen of vragen en te ondersteunen in (anonieme) casuïstiek waar radicalisering mogelijk een rol speelt. In 2023 zijn er meer professionals bekend met het Steunpunt dan in 2021. Een op de vijf (21 procent) was voor de enquête nog niet bekend met het Steunpunt Radicalisering. Een klein deel van de professionals (14 procent) geeft aan dat zijzelf of een collega weleens contact hebben gehad met het Steunpunt.

De meeste professionals (88 procent) zeggen dat ze bij zorgen over radicalisering contact met het Steunpunt Radicalisering zouden opnemen. In 2021 was dit 94 procent. Tegelijkertijd heeft slechts een klein deel (20 procent) van de professionals die (vermoedens van) extremisme tegenkwamen weleens contact gehad met het Steunpunt.